Eski ve Yeni Foça

Pazartesi günü tanışıp hayat hikayeleri ile feyz alıp umut beslediğim “Kadir Abimiz” ki Kadir Abi kısmını hassasiyetle belirtiyorum sevgili @dilekqudey  üstadım bana kızmasın diye ; bugün ziyaretime geldi. 

En zarifinden en sevgi dolusundan yeni anlatılmamışlıklarla dolu hikayesi ile…

Öğle yemeği için beni enfes ev yemekleri yapan ve Foça’nın taş evlerinden bir mutfak yaratan Seçil Hanımefendinin lezzetleriyle tanıştırdı. 

”Eskiden güzel insanlar vardı.” Konuşmasında hikmet, susmasında edep, bakışında feraset, duruşunda asalet. 

Nurani simalı, vakur ama mütevazi insanlardı. 

Yanına vardığınızda yüzünüze bakar haleti ruhiyenizi hemen kavrarlardı. 

Uzun uzun nasihat etmez, öyle hikmetli konuşurlardı ki sizi tenvir eder, memnun ve mütehassis ayrılırdınız oradan.

Tüy gibi hafif hissederdiniz kendinizi… 

Onlar adeta ‘gönül doktoru’ idiler.

“-Efendi oğlum, hanım kızım” diye söze başlar, sizi bambaşka dünyalara götürürlerdi ya hani… 

Şimdilerde böyle ehli edep, mualla zatlara rastlayınca dört elle sarılma nedenimiz…

“Sen bilmezsin buraları” diyerek elimden tutup götürdüğü yol boyunca ve yemek sohbetimizde öğle aramızda, Yeni Foça’nın tarihçesini anlattı. 

Tabi ki bunları not almanın imkansızlığı içinde ve sohbetin ahengini bozmamak adına, dinlemeyi tercih ederken size de bir küçük not aldım çaktırmadan. 

Etrafında Helenist devrine ait surlar bulunan 5000 yıl önce kurulmuş bir yerleşim bölgesi…

Yeni Foça’yı Dükas’a göre, o yıllarda fok avcılığı ile geçinen kişiler kurmuşlar. 

Bu nedenle ismi “Niyez Fokez” olmuş. 

Diğer Foça’ya o tarihte “Palyez Fokez” yani Eski Foça denmekteymiş. 

Zaman zaman İranlıların, Büyük İskender’in, Romalıların istilasına uğramış, daha sonraları Cenevizlilerin hakimiyetine giren Yeni Foça, Anadolu Selçuklu Devleti’ne ve sonrasında ise Osmanlı Devleti’ne her yıl bir miktar vergi vermekle varlıklarını sürdürmüşler. 

Anadolu Selçuklu Devleti himayesinde iken Yenifoça’nın güneydoğusunda bulunan 4 km uzaklıkta ki Yolmuş, 3 km uzaklıkta ki Şaphane ve güneyinde 7 km uzaklıkta ki Balcı köylerini kurmuşlar. 

Etrafı kalın surlarla çevrili olan Yenifoça’ya yine de girmeyi başaramamışlar. 

Bizans İmparatoru 1275 yılında, Ceneviz’e Foça’yı evlilik hediyesi olarak verir ve Yeni Foça’yı bir karakol olarak kurgular. 

II. Murat, Anadolu’da baş kaldırıp Rumeli’ye geçen ve Gelibolu’yu alan Sultan Mustafa’yı saf dışı etmek için Yenifoça-Ceneviz komutanı Yanko Adorno’dan yardım ister. 

Yanko Adorno II. Murat ve Osmanlı ordusunu donanması yardımıyla Rumeli’ye getirilmiş, II. Murat Rumeli’de Sultan Mustafa’yı etkisiz hale getirmiş ve ona yardım edenleri de böylece cezalandırmıştır. 

II. Murat kendisine donanmasıyla yardım eden Yenifoça-Ceneviz komutanı Yanko Adorno’yu mükafatlandırarak, Yenifoça Şaphane dağında bulunan şap madenini işletme hakkını ona verir. 

Dükas’a göre Yenifoça’da şap madeni oldukça bolmuş, tüm Fransız, İspanyol, İtalyan, Suriye, Mısır ve Arap gemileri buraya gelip şap ticareti yaparlarmış. 

O zamanlar şap boya için aranan bir maddeymiş. 

Cenevizliler bu madeni çıkarır ve Bizans İmparatorluğuna vergilerini bu yolla öderlermiş. 

Yıldırım Beyazıt tarafından İzmir Şehri alındığında Foça’ya ve Yenifoça’ya birer müfreze gönderilmiş, fakat buralar yine de ele geçirilememiş. 

Daha sonra Timur’un İzmir’i işgali sırasında ordusu Foça ve Yenifoça’ya gelmediği halde Foça ve Midilli beyleri buraların kale anahtarlarını Timur’a teslim ederek onun gücünü kabul etmişler. 

Timur’un Semerkant’a döndükten sonra etkinliğine kavuşan Yenifoça, Fatih Sultan Mehmet zamanına kadar bağımsız yaşamış, Fatih Sultan Mehmet tarafından 1455 yılında alınarak, 180 yıllık Ceneviz hakimiyetine son verilmiş. 

O zamanlar Yenifoça halkının çoğunluğunu Rumlar oluşturduğundan olsa gerek binaların mimarisinde taş kullanımı ve yüksek tavanları görmeniz hala mümkün. 

Yenifoça Osmanlı döneminde, çeşitli beyler tarafından yönetilmiş, 1. Dünya Savaşı sonrası ise Yunan ordusu tarafından işgal edilmiş. 

Kurtuluş Savaşında 10 Eylül 1922’de Türk Ordumuz tarafından işgalden kurtarılmış. 

1922 yılında Yenifoça’dan Selanik kenti yakınlarında ki Halkidiki bölgesine göç eden ve burada Yenifoça adı ile bir köy kuran 130 aile, yıllardır yaşamlarını orada sürdürmeye devam ediyormuş.